Onderzoeken naar therapie bij cognitieve klachten en vermoeidheid

In het kort

• Door schade aan de zenuwen in de hersenen kunnen mensen met MS last krijgen van cognitieve klachten. Bijvoorbeeld geheugenproblemen en moeite met denken.
• Vermoeidheid komt ook veel voor bij MS.  
• Vermoeidheid en cognitieve klachten kunnen elkaar erger maken. Ze kunnen veel invloed hebben op het dagelijks leven van iemand met MS.
• Behandelingen die kunnen werken bij cognitieve klachten en vermoeidheid zijn cognitieve revalidatie, mindfulnesstherapie of cognitieve gedragstherapie.  
• Wetenschappers doen onderzoek naar hoe goed deze behandelingen werken bij mensen met MS. 

Cognitieve klachten komen vaak voor bij MS 

Mensen met MS, multiple sclerose, hebben vaak last van cognitieve problemen en vermoeidheid. Cognitie heeft te maken met de verwerking van informatie in de hersenen, taal en spreken. Deze problemen kunnen ontstaan door schade aan de hersenen die ontstaat door MS. Mensen met cognitieve problemen hebben vaak moeite met aandacht, dingen onthouden en plannen. Deze klachten worden ook wel omschreven als hersenmist. Mensen met MS ervaren dat hun hoofd vol met watten zit. Of dat niks meer binnenkomt. Ongeveer een derde tot twee derde van de mensen met MS heeft zulke klachten. Cognitieve klachten kunnen erg vermoeiend zijn. Ze maken het soms lastig om gewone dingen in het dagelijks leven te doen. Bijvoorbeeld op het werk, met sociale contacten of in het huishouden.

Zorgverleners kunnen cognitieve klachten onderschatten

Behandelaren onderschatten vaak hoeveel cognitieve klachten iemand met MS heeft. Of hoe lastig cognitieve klachten het dagelijks leven kunnen maken. Hierdoor kan het gebeuren dat mensen met MS zich niet gehoord voelen door hun zorgverlener. En niet de juiste hulp krijgen voor hun cognitieve klachten. > Lees meer over dit onderzoek naar hoe zorgverleners cognitieve klachten onderschatten 

Vermoeidheid: ook een veelvoorkomende MS-klacht 

Ook is vermoeidheid een veel voorkomende klacht bij mensen met MS. Ongeveer 2 van de 3 mensen met MS zijn elke dag erg moe en slapen vaak slecht. Dit kan verschillende oorzaken hebben. MS-vermoeidheid is een stuk erger dan vermoeidheid bij gezonde mensen. Vermoeidheid kan de problemen met denken en aandacht nog erger maken. Mensen met MS die ernstig vermoeid zijn, hebben meer beperkingen dan mensen met MS zonder ernstige vermoeidheid. 

Verschillende soorten behandelingen  

Bij de behandeling van cognitieve problemen en vermoeidheid kijkt een zorgverlener eerst of je nog andere problemen hebt. Bijvoorbeeld met je stemming of met slapen. Daar krijg je hulp bij. Er zijn daarnaast verschillende soorten behandelingen die kunnen helpen bij cognitieve problemen. Deze behandelingen zorgen ervoor dat cognitieve klachten of vermoeidheid verminderen. Of ze helpen mensen met MS om te leren omgaan met hun klachten. Zo hebben ze er minder last van in het dagelijks leven. Voorbeelden van behandelingen voor cognitieve klachten en vermoeidheid zijn cognitieve revalidatie, mindfulnesstherapie en cognitieve gedragstherapie.  

Cognitieve revalidatie 

Cognitieve revalidatie helpt je als je moeite hebt met denken. Bijvoorbeeld met je geheugen, je aandacht erbij houden, plannen, langzaam denken of meerdere dingen tegelijk doen. Tijdens de behandeling leer je omgaan met de klachten. Er zijn twee soorten hulp: 

• Herstellend. Deze behandeling verbetert de denkvaardigheden.
• Compensatie. Deze behandeling leert je om slimmer om te gaan met wat je nog wel kan. 

Welke zorgverleners geven cognitieve revalidatie? 

Van welke zorgverlener je cognitieve revalidatie krijgt, hangt af van je klachten. Een psycholoog bekijkt hoe goed je kunt denken en kan je ook helpen als je je somber of angstig voelt. Een ergotherapeut helpt je met praktische dingen, zoals geheugensteuntjes en plannen. Denk aan een agenda of een app op je smartphone om dingen te onthouden. Zo lukt het beter om dagelijkse of werkgerelateerde dingen te doen. Een logopedist helpt als je moeite hebt met praten of om taal te begrijpen. 

Wat doe je bij cognitieve revalidatie? 

Voor cognitieve revalidatie ga je soms een aantal keren naar het ziekenhuis of een revalidatiecentrum. Je krijgt informatie over cognitieve problemen. En je doet bijvoorbeeld oefeningen met een zorgverlener. Soms kun je de behandeling thuis volgen. Bijvoorbeeld met een app op je smartphone. Andere vormen van cognitieve revalidatie kunnen zijn:  

• Neurofeedback. Hierbij kun je de werking van je eigen hersenen volgen op een scherm. Je leert hoe je de hersenen beter kunt sturen.
• Aandachtstraining. Dit zijn oefeningen om je aandacht beter bij een taak te houden en minder snel afgeleid te zijn.
• Virtuele realiteit. Ook wel een digitale omgeving genoemd. In zo’n omgeving kun je oefeningen doen die heel echt aanvoelen. 

Mindfulnesstherapie  

Mindfulnesstherapie helpt mensen om hun aandacht te richten op het moment zelf. Je bent dan minder bezig met het verleden of de toekomst. De therapie zorgt er niet voor dat cognitieve klachten of vermoeidheid minder worden, maar dat je minder last hebt van deze klachten. Je leert: 

• beter op te merken wat je denkt
• beter op te merken wat je voelt
• te zien wat er om je heen gebeurt
• minder automatisch te reageren  

Door beter op te merken hoe je je voelt of wat je denkt, kun je beter met je klachten leren omgaan. Bijvoorbeeld door eerder rust te nemen wanneer je voelt dat je dat nodig hebt. En je leert beter met goede en slechte momenten om te gaan. 

Onderzoek naar mindfulnesstherapie bij MS 

Er zijn nog maar weinig onderzoeken gedaan naar mindfulnesstherapie bij mensen met MS. Toch laat bestaand onderzoek zien dat mindfulnesstherapie goed kan werken bij cognitieve klachten bij MS. Mogelijk zorgt mindfulnesstherapie dat mensen met MS informatie sneller kunnen verwerken. Deelnemers gaven ook aan dat de therapie hielp bij het verminderen van depressieve klachten en vermoeidheid. Er is meer onderzoek nodig om te bevestigen hoe goed mindfulnesstherapie kan helpen bij MS. Ook willen onderzoekers nog weten voor wie mindfulnesstherapie het best werkt. En hoelang de effecten van deze therapie aanhouden. > Lees meer over dit onderzoek naar mindfulness en cognitieve revalidatietherapie 

Cognitieve gedragstherapie  

Cognitieve gedragstherapie, CGT, is een gesprekstherapie. Gedachten hebben invloed op hoe mensen zich voelen en gedragen. CGT helpt je om negatieve gedachten te herkennen. Bijvoorbeeld "ik kan niets goed doen" of "niemand vindt mij aardig." Deze gedachten zijn vaak niet waar, maar ze zorgen wel voor verdriet of angst. Je leert anders te denken over moeilijke situaties. En je leert beter omgaan met lastige gevoelens of gedrag. Je kunt de negatieve gedachten vervangen door helpende gedachten.

Cognitieve gedragstherapie bij vermoeidheid 

CGT kan ook goed helpen bij vermoeidheid door MS. De therapie helpt om moeheid te verminderen. Samen met een psycholoog onderzoek je wat je vermoeidheid erger maakt. Bijvoorbeeld: 

• een verstoord dag-nachtritme
• negatief denken of teveel nadenken over vermoeidheid
• weinig beweging of juist overbelasting
• weinig sociale steun  

De psycholoog stelt vervolgens een persoonlijk plan op met duidelijke doelen. Mensen met MS leren om gedachten over vermoeidheid te herkennen. Bijvoorbeeld: “als ik me moe voel, moet ik meteen rusten, anders vererger ik mijn MS”. Deze gedachten zijn niet altijd waar. Ze helpen niet bij de vermoeidheid. Met de psycholoog kan iemand leren om de gedachten te vervangen door positieve en nuttige gedachten. Ook leren mensen met MS bij CGT om goed met hun energie om te gaan. Daarnaast helpt CGT bij het verbeteren van het slaapritme. Uit onderzoek blijkt dat CGT bij een psycholoog op locatie even goed werkt als via online bellen. Soms krijgen mensen na de behandeling nog extra afspraken om de goede resultaten te behouden. > Lees meer over dit onderzoek naar CGT 

Voorspellen hoe goed de behandeling gaat werken 

Het effect van cognitieve therapie verschilt tussen mensen met MS. Onderzoek laat zien dat cognitieve therapie niet voor iedereen werkt. Wetenschappers kunnen met speciale hersenscans voorspellen of cognitieve gedragstherapie zal helpen. In hun onderzoek keken ze naar delen van de hersenen die te maken hebben met emoties, aandacht of denken. Als deze hersendelen anders werken, kan dit invloed hebben op hoe iemand reageert op de cognitieve therapie. In de toekomst hopen de onderzoekers de behandeling beter te kunnen afstemmen op iemands persoonlijke situatie. > Lees meer over dit onderzoek naar hersenscans voor CGT 

Meer onderzoek nodig 

Wetenschappers doen veel onderzoek naar welke behandelingen goed helpen bij cognitieve klachten en vermoeidheid. Sommige behandelingen lijken goed te werken. Bijvoorbeeld cognitieve revalidatie, mindfulnesstherapie en cognitieve gedragstherapie. Er is meer onderzoek nodig om beter te begrijpen voor wie de behandelingen het beste werken. En hoelang het effect van de behandelingen aanhoudt. 

Een behandeling volgen 

Cognitieve revalidatie, mindfulnesstherapie en CGT kun je op meerdere plekken in Nederland volgen. Ook worden sommige behandelingen online aangeboden. Wil je een behandeling voor cognitieve klachten of vermoeidheid volgen? Bespreek dit met je arts of MS-verpleegkundige. Deze kijkt welke vorm van behandeling het beste bij jouw situatie past. En waar je deze behandeling kunt volgen.