De Nobelprijs voor de geneeskunde 2025: Wat betekent dit voor mensen met MS?

Afgelopen maandag werd de 'Nobelprijs voor Fysiologie of Geneeskunde 2025' uitgereikt aan drie wetenschappers voor hun ontdekkingen over hoe het immuunsysteem zichzelf in toom houdt.

NOS.nl: "De drie ontdekten hoe ze konden voorkomen dat onze afweer tegen ziekten zich tegen het lichaam zelf keert, zoals gebeurt bij auto-immuunziekten als diabetes 1, MS of artritis."

Als je dat leest dan denk je wellicht: yes, doorbraak! Maar... het zit net even anders. Laat me het uitleggen:

Dit is geen nieuw onderzoek

Laten we beginnen met het belangrijkste: deze Nobelprijs gaat naar werk uit de jaren '90. Dus niet voor iets van vorig jaar, maar voor ontdekkingen van bijna 30 jaar geleden.

Shimon Sakaguchi deed zijn eerste cruciale ontdekking in 1995. Mary Brunkow en Fred Ramsdell volgden kort daarna. Samen ontdekten ze iets fundamenteels over hoe ons immuunsysteem werkt - of eigenlijk, hoe het zichzelf in toom houdt.

Wat hebben ze dan ontdekt?

Ze ontdekten de zogenaamde 'regulatoire T-cellen' (Tregs).

Zie het als de bewakers van je immuunsysteem. Je afweer is heel krachtig - gelukkig maar, want anders zou elke verkoudheid je fataal worden. Maar die kracht moet wel gecontroleerd worden. Want als je immuunsysteem te enthousiast wordt, kan het per ongeluk je eigen lichaam aanvallen.

En daar komen die Tregs om de hoek kijken. Die zeggen eigenlijk: "Hey man relax". (Ik legde het 5 jaar geleden uit in het filmpje: "Waarom gaan mensen dood aan COVID-19?". Ook al speelt COVID niet zo'n rol meer als toen is het filmpje nog steeds een aanrader voor iedereen die meer wil weten over het afweersysteem. En je kunt zien wat voor mooie plaatjes ik had gemaakt... niks beters te doen tijdens de lockdown).

En wat heeft dat met MS te maken?

Bij auto-immuunziekten zoals MS lijkt die regulatie verstoord te zijn.

Onderzoek wijst erop dat mensen met MS net zoveel Tregs hebben als mensen zonder MS. Maar ze lijken hun werk niet goed te doen. Ze zijn er wel, maar ze staan een beetje nutteloos aan de zijlijn terwijl het immuunsysteem je hersenen en ruggenmerg aanvalt.

Het is een beetje alsof je beveiligingscamera's hebt die wél opnemen, maar waar niemand naar kijkt.

Ik zeg bewust "lijkt" en "wijst erop", want het is nog niet helemaal duidelijk hoe alle puzzelstukjes precies in elkaar passen. De wetenschap is hier nog steeds volop mee bezig.

Oké, maar wat heeft het ons dan opgeleverd?

Ook al is die ontdekking al decennia oud, de impact zie je nú pas echt.

Ten eerste: beter begrip

Experts begrijpen nu veel beter waarom sommige behandelingen werken. Het blijkt namelijk dat medicijnen zoals interferon-bèta, natalizumab en fingolimod deze regulatoire T-cellen beïnvloeden. Dat wisten we vroeger niet - ze zagen wel dat ze werkten, maar niet waaróm.

Dat is alsof je jarenlang op een knop drukt die het licht aandoet, en dan eindelijk snapt hoe die bedrading werkt. Handig, want dan kun je betere knoppen maken.

Ten tweede: nieuwe therapieën in ontwikkeling

Dit zijn therapieën die de regulatoire T-cellen zelf proberen te herstellen of te versterken.

Volgens een pipeline rapport uit oktober 2024 zijn er meer dan 51 farmaceutische bedrijven actief bezig met Treg-gebaseerde therapieën. Eén daarvan is ABA-101 van Abata Therapeutics, dat in augustus 2024 Fast Track status van de FDA kreeg voor progressieve MS.

Het idee bij deze therapieën: je neemt iemands eigen Tregs, kweekt ze op in het lab (soms genetisch aangepast, soms niet), en geeft ze terug. De hoop is dat deze Tregs dan de ontstekingsreactie beter kunnen onderdrukken.

Maar we zitten hier nog in heel vroege fasen. De meeste van deze therapieën worden nu pas voor het eerst bij mensen getest. Of het werkt? Dat moeten de komende jaren uitwijzen.

Waarom duurt dat allemaal zo lang?

Van fundamentele ontdekking naar een werkende behandeling gaan vaak decennia overheen. Je moet eerst begrijpen wat er mis gaat, dan bedenken hoe je het kunt oplossen, dan testen in het lab, dan in dieren, dan eindelijk in mensen... En elke stap kan jaren duren.

De Nobelprijs wordt meestal pas uitgereikt als duidelijk is hoe belangrijk een ontdekking werkelijk blijkt te zijn. Het kost veel tijd om te zien of fundamenteel onderzoek daadwerkelijk uitmondt in behandelingen die patiënten helpen.

En dat is precies wat we nú zien gebeuren. Die ontdekkingen uit de jaren '90 zijn nu eindelijk zo ver dat er concrete therapieën uit rollen.

Wat kan ik hier nu mee?

Eerlijk antwoord: Nog niks: Die nieuwe celtherapieën zijn nog in onderzoek. Ze zijn niet beschikbaar buiten studies. En of ze uiteindelijk écht effectief en veilig blijken, moeten de komende jaren uitwijzen.

Maar het geeft wel perspectief. Het laat zien dat er wordt gewerkt aan fundamenteel nieuwe benaderingen, vooral voor progressieve MS waar we nu weinig te bieden hebben.

Als ik één ding heb geleerd van het volgen van MS-onderzoek, dan is het dit: vooruitgang gaat langzaam, maar het gaat wél vooruit.

Dertig jaar geleden hadden we alleen interferon. Nu hebben we een heel arsenaal aan medicijnen. En wie weet wat er over dertig jaar mogelijk is.

Die Nobelprijs? Die gaat naar het fundament. Naar de mensen die uitvogelden hoe de boel werkt. En op dat fundament bouwen we nu verder.

Dus nee, er is niet ineens een wondermiddel. Maar ja, er wordt gewerkt aan nieuwe wegen. En dat is best hoopvol.